De krachtenveldanalyse, een krachtig en eenvoudig instrument voor teamontwikkeling.

Een analysemodel maar ook een interventie.

Dit is een model wat je zowel kunt gebruiken voor jezelf, als met een grotere groep mensen om meer inzicht te krijgen in een situatie. Doe je de krachtenveldanalyse voor jezelf of samen met een ander individu om meer inzicht te krijgen in een bepaalde situatie, dan kun je het instrument zien als een analysemodel.

Doe je de krachtenveldanalyse met je uiteindelijke klanten, bijvoorbeeld een team, dan is het een krachtige interventie. Globaal werkt het zo: je bepaalt samen waar je heen wilt en in hoeverre je dat al naar tevredenheid bereikt hebt. Ook bespreek en bepaal je samen wat de situatie is en welke bevorderende of belemmerende factoren er meespelen in de situatie. Door het met elkaar te bespreken, ontstaat er direct beweging in de balans van de huidige situatie. Wanneer de huidige situatie met alle factoren in kaart is gebracht, kun je werken aan de factoren waar je invloed op kunt uitoefenen.

Waarom werkt het zo goed?

We noemen drie redenen waarom de krachtenveldanalyse goed werkt.

1. Het is een neutrale werkvorm. De uitgangspositie is de huidige situatie, niet de wens of het probleem. Je hoeft ook niet positief te doen of extra kritisch.
2. Het opent op een neutrale manier het gesprek. Ieders bijdrage is welkom. Wat voor de één bevorderend is, is voor de ander misschien belemmerend. Dat kan en dat mag. Het is puur inventariseren wat er speelt met respect voor elke inbreng.
3. Je gaat er daadwerkelijk iets mee doen. Na het inventariseren en het analyseren van factoren in de situatie begrijp je elkaar beter. Dan ga je aan de slag met de factoren die jou het meest aanspreken. Je bedenkt een plan om belemmerende factoren werkbaar te maken of bevorderende factoren te versterken, en voert dit plan uit.

De achtergrond.

De krachtenveldanalyse is een model of instrument, waarbij de situatie, of het ‘veld’ zoals Kurt Lewin (de bedenker van het instrument) het noemde, onderzocht wordt. De situatie is feitelijk het resultaat van een complex samenspel van factoren. Deze factoren zijn constant in beweging. Hoewel een situatie stabiel lijkt, of zelfs onveranderbaar, is er een constante eb en vloed van factoren die kleine veranderingen teweegbrengt in elke situatie.

Sommige factoren duwen in de ene richting, terwijl andere factoren in de tegenovergestelde richting duwen. De factoren die duwen in de richting van de gewenste verandering noemen we bevorderende factoren. De factoren die wegduwen uit de richting van de gewenste verandering noemen we belemmerende factoren. Deze factoren kunnen variëren van sterkte of intensiteit. Dat er geen verandering optreedt in de situatie, ligt volgens Lewin aan de balans tussen de belemmerende factoren en bevorderende factoren. De situatie is ‘quasi-stationair’.

Verandering kan plaatsvinden wanneer de balans tussen de bestaande factoren wordt veranderd. Bijvoorbeeld door de belemmerende factoren werkbaar te maken of de bevorderende factoren te versterken.

Een voorbeeld van een klant.

Het directieteam van een middelgrote organisatie wilde werken aan haar ontwikkeling. Het was geen conflictueuze situatie. Ze wilden het gewoon nog beter doen, en elkaar beter leren kennen. Een prima reden om een krachtenveldanalyse te doen.

Bij het inventariseren van de bevorderende en de belemmerende factoren duurde het even voordat de echt pijnlijke punten werden gezegd. Bij een krachtenveldanalyse probeer je alle factoren die spelen in het krachtenveld naar boven te halen. Bij moeilijke onderwerpen kan het even duren voordat ze worden uitgesproken, omdat dat nogal spannend kan zijn.

“We gaan goed met elkaar om. Maar toch niet. Hier zit iemand die eigenlijk burn-out is, en die hier dus eigenlijk helemaal niet hoort te zitten. En ze is niet de enige hier die burn-out is geraakt. Dit is hoe wij met elkaar om gaan. En dat is niet goed.”

Dat was een groot en pijnlijk thema dat voelbaar was in het hier-en-nu. En eindelijk openlijk kon worden besproken.

In onze opleidingen

Wij doen in bijna alle opleidingen een krachtenveldanalyse om ‘het conflict te organiseren’. Nadat je een aantal dagen samen hebt geleerd en gewerkt ontstaan er geheid irritaties. Om nog beter met elkaar te kunnen leren, kan het behulpzaam zijn om die uit te spreken. Het doel is altijd om productiever met elkaar te leren en te werken. De krachtenveldanalyse staat dus ten dienste van het leerklimaat. Als je dit niet organiseert, kan het zijn dat deze irritaties niet op tafel komen en blijven pruttelen, waardoor de kans kleiner blijft dat iedereen optimaal leert in de groep.

Het ongemak is altijd aanwezig tijdens deze sessies. Maar de uitkomst geeft ook energie. Voor een begeleider is het dus de kunst het ongemak uit te houden en mensen aan te moedigen zich uit te spreken.

Een voorbeeld uit onze opleidingen.

Tijdens een krachtenveldanalyse in één van onze opleidingsdagen, verzucht een groep dat het wel erg ongemakkelijk begint te worden na een tijdje. Kunnen we niet nu gewoon kijken naar wat de bevorderende factoren zijn? Als docenten gaven we terug dat we het nog even wilden volhouden, want we wilden iedereen de kans geven om zich uit te spreken. Als er nog iets zit, zeg het dan nu maar. De deelnemers vonden het erg interessant wat er gebeurde in de groep en in henzelf. Het ongemak werd voelbaarder, en enkele deelnemers merkten dat ze er óf op in wilden gaan óf ervan wilden vluchten. Er werd een soort ‘buikpijn’ ervaren, die ze in de groep expliciet konden maken. Het werd interessant toen iemand opmerkte dat dit ook weleens op het werk gebeurt, maar dat het dan vaak onuitgesproken blijft. Terwijl het juist meer kan opleveren als je ongemakkelijke punten benoemt. Het werd een interessant meta-gesprek.

Vervolgens gingen we wel degelijk aan de slag met de factoren: op welke factoren heeft wie invloed? En waar wil jij je tanden in zetten? Ze vormden groepen rondom verschillende factoren, waarna ze plannen verzonnen om deze factoren ofwel te versterken ofwel werkbaar te maken. Het resultaat was een paar sterke ideeën die zij zelf gestalte konden geven in de komende opleidingsdagen. Zij kregen vanaf die dag meer eigenaarschap over hun eigen leerprogramma.

Kortom, je organiseert en structureert op een praktische wijze het gesprek dat moet plaatsvinden.

Waarom is dit een interventiekundig model?

Volgens Chris Argyris zijn er drie taken die een interventiekundige heeft:

• Valide informatie genereren;
• Zodat de klant geïnformeerde keuzes kan maken;
• Vanuit een intern commitment.

De krachtenveldanalyse genereert valide informatie, vanuit het perspectief van elk individu dat meedoet aan de sessie. Dat levert veel inzicht op in elkaars perspectief. Het brengt gevoelens naar voren die vaak gedeeld worden. Het gesprek kan er direct over plaatsvinden. En vervolgens, op basis van deze informatie, kan de groep zelf betere keuzes maken voor het vervolg. En omdat ze zelf eigenaar zijn van hun factoren, hun plannen om de situatie te verbeteren en het resultaat van de uitvoering van deze plannen.

In deze opleidingen leer je over de krachtenveldanalyse:

• De postmaster Interventiekunde

Door Barbara van Kesteren – mede-eigenaar van het Instituut voor Interventiekunde